Nowy Żmigród

powierzchnia: 104 km2

ludność: 9 480

dane teleadresowe:

ul. Mickiewicza 2

38-230 Nowy Żmigród

tel. 13 44 82 610, fax: 13 44 82 637

e-mail: ugnz@pro.onet.pl

www.nowyzmigrod.eu

Gmina Nowy Żmigród rozciąga się wśród malowniczych dolin i gór źródliskowego dorzecza górnej Wisłoki, w otulinie Magurskiego Parku Narodowego. W północnej części położona jest w obrębie Pogórza Jasielskiego, natomiast w południowej części obejmuje Beskid Niski z szczytami: Golesz, Grzywacka, Łysa Góra, Polana i Jeleń. Administracyjnie obejmuje 18 wsi (Brzezowa, Desznica, Gorzyce, Grabanina, Jaworze, Kąty, Łężyny, Łysa Góra, Makowiska, Mytarka, Mytarz, Nienaszów, Nowy Żmigród, Sadki, Siedliska Żmigrodzkie, Skalnik, Stary Żmigród, Toki).

Nowy Żmigród, stanowiący siedzibę gminy położony jest 18 km od Jasła. Niegdyś położony był na ważnym szlaku handlowym, prowadzącym z południa nad Bałtyk, tzw. szlaku bursztynowym.

Nieznany jest dokładny okres utworzenia grodu. Liczne badania, w tym prace wykopaliskowe, wskazują na przełom IX i X w. W średniowieczu Żmigród, z niewielkiego grodu i formującej się pod jego murami osady rzemieślniczo-handlowej, przeobraził się w prężny ośrodek miejski.

Obszar Żmigrodczyzny często określano mianem pogranicza kultur. Stykały się tu różne grupy ludności, o odmiennym języku, tradycjach i innym systemie wartości.

Poczynając od XIV w. – pod wpływem nasilonego osadnictwa Beskid Niski zaczęli zasiedlać Wołosi – pasterskie ludy bałkańskie. Wchodząc w związki z nadciągającą ze wschodu ludnością ruską, a także polską i słowacką, dali początek Łemkom. Mimo przeprowadzonej przed końcem II wojny światowej przez władze polskie i sowieckie akcji przesiedleńczej, dzisiaj na terenie gminy można jeszcze spotkać nielicznych przedstawicieli tej nacji, np. w Desznicy. Ważnym śladem ich kultury są cmentarze oraz piękne cerkwie, dziś przekształcone w kościoły katolickie.

Najbogatszą kulturę obcą w tym regionie wytworzyli Żydzi. Zaczęli tu osiedlać się masowo około XVI wieku. Pod koniec stulecia utworzyli kahał, czyli gminę żydowską, zaś żmigrodzka synagoga, o pięknym renesansowym wystroju, należała do najstarszych w regionie. Swoboda wyznaniowa oraz możliwość rozwijania działalności gospodarczej przyczyniły się do szybkiego wzrostu liczby semickich mieszkańców, do tego stopnia, iż jeszcze na początku XX w. Żmigród Nowy nazywano miastem żydowskim.

II wojna światowa przyniosła zagładę lokalnej społeczności żydowskiej. Część z nich pochowano w zbiorowej mogile na miejscowym cmentarzu żydowskim. Znajduje się on po prawej stronie drogi prowadzącej do Jasła, około pół kilometra od katolickiej nekropolii. W lipcu 1942 r. hitlerowcy wywieźli ponad 1250 Żydów do pobliskiego Hałbowa, gdzie zostali oni zamordowani i pogrzebani. Dzisiaj na miejscu tej już nieistniejącej wsi, leżącej na trasie Nowy Żmigród – Krempna znajduje się zbiorowa mogiła. O tej brutalnej zbrodni przypomina pamiątkowa tablica oraz macewy ustawione przez krewnych, którym udało się przeżyć. Ostatecznie została wymordowana niemal cała liczna mniejszość żydowska Żmigrodu Nowego i okolic.

Dziś obszar gminy ma charakter rolniczy. Poruszając się rowerowymi lub pieszymi szlakami można podziwiać piękno przyrody, odnaleźć ślady dawnych wsi i osad, w postaci cmentarzy, kapliczek czy zachowanych jeszcze łemkowskich domów, tzw. chyży. Przez teren gminy Nowy Żmigród przebiegają również ważne szlaki komunikacyjne, prowadzące do granicy Polski ze Słowacją.

Centralnym punktem Nowego Żmigrodu – siedziby gminy, jest rynek. W średniowieczu broniły go mury z bramami wjazdowymi. Był tu klasztor, ratusz, kościół. Większość kamieniczek wokół rynku uległa zniszczeniu podczas II wojny światowej.

Na rynku znajduje się pomnik z herbem miejskim, nawiązującym do pieczęci z 1556 r. Widnieje na nim skrzydlata żmija wyglądem przypominająca smoka. Związek herbu z nazwą Żmigród mieszkańcy tłumaczą legendami. Otóż wg jednej żmiją, czyli człowiekiem okrutnym był właściciel miasteczka – magnat Stadnicki. Słynął on ze swych niegodziwych czynów wobec chłopów i mieszczan, a nawet szlachty, więc jego zamek i miasto zyskało miano „grodu żmii”. Inna legenda głosi, iż nazwa miejscowości pochodzi od legowiska żmij, jakie dawniej znajdowało się w tej miejscowości, gdzie wzniesiono gród.

Przy rynku wznosi się kościół parafialny pw. śś. Apostołów Piotra i Pawła, pochodzący prawdopodobnie z XVI w. W 2011 r. dekretem biskupa rzeszowskiego Kazimierza Górnego kościół ten został podniesiony do godności Sanktuarium bł. ks. Władysława Findysza. W dobudowanej od strony północnej kaplicy, od 2005 r. znajdują się relikwie byłego proboszcza parafii, męczennika komunizmu. W kaplicy można przeczytać informacje o jego życiu, działalności i tragicznej śmierci. Uwagę wchodzących na teren kościoła przykuwają 2 ogromne stare dęby – pomniki przyrody.

Teren gminy przyciąga bogactwem flory i fauny, a także licznymi perełkami architektury świeckiej i sakralnej. Z tych ostatnich najbogatszą symbolikę mają świątynie, z których najstarsze znajdują się w Desznicy, Starym Żmigrodzie, Nowym Żmigrodzie, Łężynach, Nienaszowie i Skalniku. Świadectwem krwawych walk na tym terenie są cmentarze z okresu I wojny światowej, upamiętniające poległych. Do innych miejsc godnych uwagi należą: góra „Trzech Krzyży” łączona z tradycją góry golgoty, góra Grzywacka w miejscowości Kąty, na szczycie, której znajduje się Milenijny Krzyż Papieski upamiętniający wędrówki wtedy jeszcze księdza Karola Wojtyły po beskidzkich szlakach, grodzisko „Walik” w miejscowości Brzezowa, czy grodzisko wczesnośredniowieczne z zachowanym kształtem majdanu w miejscowości Stary Żmigród.